Ünlü Olmak Neden Bu Kadar Cazip?

Pop Art akımının en önemli temsilcilerinden Andy Warhol, “Öyle bir gün gelecek ki herkes on beş dakikalığına ünlü olacak.” dediği zaman, ünlü olmak bu kadar kolay değildi. İnternet ve sosyal ağlar, “BBG Evleri”, “Pop Star” yarışmaları, “Benimle Evlenir Misin?”, “Gelinim Olur Musun?” programları da henüz ortalarda yoktu. 

Andy Warhol, 1987’de New York’ta öldü, kehaneti ise her gün yeniden gerçekleşiyor. Dünya artık bir “ünlüler”” çağı yaşıyor.  

South Carolina Üniversitesi, 2011 bahar sömestrinde, şöhretin toplumsal boyutlarını incelemek üzere “Lady Gaga ve Şöhretin Sosyolojisi” isimli bir ders açacağını duyurdu. Dersi verecek olan Profesör Mathieu Deflem bu derste  “Bir insanı neyin ünlü yaptığını ve günümüz kültüründe ünlü olmanın ne anlama geldiğini” inceleyeceklerini söyledi. Herhalde bu ders üniversite tarihinde rekor katılımın olacağı bir ders olacak; çünkü bugün ünlü olmak özellikle gençlerin birinci ilgi alanı.  

Lady Gaga henüz yirmi dört yaşında, 2010 MTV Ödüllerinde bir gecede sekiz ödül birden aldı. Röportajlarında Andy Warhol’den söz ederken bir filozof gibi davranıyor, ama aynı zamanda hayatı hiç umursamayan bir nihilist. Her şeyin ötesinde Lady Gaga, sıra dışı bir tarzı olan bir yeniçağ şöhreti.

Sayısız derginin kapak kızı olan bu genç kadın, bugün Facebook’ta Amerikan Başkanı Barack Obama’dan daha fazla ‘arkadaşı’ olan gerçek bir fenomen. Aynen kendisinden önceki Madonna, Britney Spears, Micheal Jackson, Paris Hilton gibi Lady Gaga da, sosyal tarihçi Daniel Boorstin’in deyimiyle,  “yaratılmış-üretilmiş” (manufactured) bir ünlüdür. 

Kızım beş-altı yaşlarındayken kendisine ne olmak istediğini sorduğumda,  “Ünlü olmak istiyorum.” demişti. Bugün sadece çocuklar değil, yetişkinler de ünlü olmayı bir “kariyer” gibi algılıyor.  Ünlü olmak her kapıyı açan sihirli bir anahtar. Üstelik bugün “kısa yoldan” ünlü olmak hiç de imkânsız değil. İbrahim Tatlıses, bir inşaat işçisiyken ünlü olmuşsa, güzel sesi olan her genç için ünlü olma yolu açık demektir. Neden olmasın? 

Tüm insanlık tarihi boyunca şöhret olmanın cazibesi hep çok yüksekti. Princeton kökenli kültürel antropolog Fred Inglis‘in dediği gibi, eski zamanlarda krallar ve kraliçelerin güçlerini tanrılardan aldıklarına inanılırdı. Şöhret onların tekelinde olan “ilahi” bir güçtü. Aslında o dönemlerin algısı hala etkisini sürdürüyor galiba: Bugün hala şöhret olmak ilahi bir güce sahip olmakla eşdeğer gibi görülüyor. Şöhretin cazibesinin içinde böyle bir gücü elde etmek var.

Sanatçı ünlüler, sıra dışı hayatlar yaşama cesaretine ve özgüvene sahiptirler. Sıradan insan için yasak olan birçok şey, onlar için mübahtır. Zeki Müren’in Türkiye’deki her tabuyu yıkabilmiş olmasının altında böyle bir toplumsal hoşgörü vardır. İnsan bir kere ünlü olunca neredeyse dokunulmaz olur. Ünlü olma isteğinin altında bir dokunulmazlık özlemi de vardır hiç kuşkusuz.

Eskiden krallara ve kraliçelere özgü olan ünlü olma ayrıcalığı, sonraları ülkeleri yöneten siyasetçilere; endüstri devrimiyle birlikte kendilerine sıra dışı hayatlar “satın alabilecek” olan zenginlere de yayıldı.  Zenginlerin oluşturduğu jet sosyete, magazin basınında herkesin ilgi odağı oldu. Böylelikle şöhret, tanrılar katından zenginlere ve sahne yıldızlarına devroldu.

Bugün ise bambaşka bir olguyla karşı karşıyayız: Kendi çektiği videoyu Youtube’a koyup insanların ilgisini çekebilen herkes ünlü olma potansiyeline sahip. Çağımızda ünlü olmak giderek demokratikleşiyor. Artık ünlü olma yolu herkese açık. Bugün ünlü olmak, bir özelliğe sahip ve yeterince “özgüveni” olan herkesin ulaşabileceği bir mertebe haline geldi.

Teknoloji ve internet, şöhreti herkesin ulaşabileceği bir yere doğru yaklaştırırken imaj endüstrisi de ünlülerin yaşadıkları “cazip hayatlara” büyük kitlelerin özlem duymasını körüklüyor.

Futbol yıldızı, pop star, sahne sanatçısı, manken, TV sunucusu olmak için insanlar her şeyi yapmaya hazır! Reality show’lar bu çağın ünlü fabrikaları gibi çalışıyor. Sıradan insanlar TV kameraları karşısında kendilerini tuhaf ya da komik duruma düşürmekten hiç çekinmiyorlar.  

Şöhretle kitleler arasında, her zaman bir “sevgi nefret ilişkisi” olmuştur. Aslında büyük kitleler, şöhretleri bir taraftan hayranlıkla izlerken, diğer taraftan da onları karalamak isterler. Çünkü kitlelere göre ünlülerin çoğu, pek de hak ederek ünlü olmamışlardır. Günümüzün ünlüleri, ünleriyle orantılı gerçek bir yeteneğe ya da başarıya sahip değillerdir. Son yıllarda bizim dilimize yerleşen “ikoncanlar” bu tarife uyan meşhurlardır.

Ünlüleri ilgiyle izliyoruz; ama elimize fırsat geçtiğinde onları lime lime etmeye de bayılıyoruz. Melis Alphan’ın, dediği gibi, “Onların frikik vermesini bekliyor, açıklarını merak ediyor, sarhoş olup yerlerde sürüklenirken yakalanmalarını, eşlerini aldatırken görüntülenmelerini, eşcinsel olduklarının ortaya çıkmasını, birilerinden çocuk peydahlamalarını, objektiflere makyajsız halde yakalanmalarını, rezil rüsva olmalarını istiyoruz.”

İster kendi çevresinin şöhreti isterse tüm dünyanın tanıdığı bir yıldız olsun, insan şöhret olunca kendini “önemli ve ayrıcalıklı” hisseder. “Fark edilmek ve seçilmek” dürtüsü genlerimize işlemiştir. İnsanlar güç sahibi olmak için ünlü olmak isterler.

Bugün internet ve özellikle sosyal medya sayesinde ünlü olmak, Warhol’un dediği gibi, herkesin erişebileceği bir mertebe oldu. Bugün şöhret statüsünü elde etmek için soylu bir kana ya da büyük servete sahip olmaya gerek yok. Daha kestirme yollarla ünlü olmak pekâlâ mümkün. Artık isteyen herkes, biraz  çabayla ünlü olabilir. Bugün televizyon kanalları, bir programlık ‘ünlüler’ yaratıyor.

Dünya pek fazla özelliği olmayan şöhretlerle dolu. Bu şöhretler, bir kere şöhret olma fırsatını yakalayınca bir daha gündemden düşmemek için aşırı çaba gösteriyorlar. Kendilerini sürekli ilginç bir şeyler yapmaya hatta skandallar yaratmaya mecbur hissediyorlar.  Ünlülerin pazarında çok fazla ünlü olduğu için, bugünün ünlüsünün ilginç bir şey yapmadığı takdirde yarın unutulması çok mümkün.

Ancak şu da bir gerçek ki, ünlü olmak kolaylaştıkça, ünlü olmanın ışıltısı da azaldı. Şöhret, kısmen de olsa eski anlamını ve statüsünü yitirdi. Şöhretlerin hayatlarını izlemek insanlar için bir “eğlence” oldu. Gerçekten de, Michael Jackson‘ın hayatı bir pembe dizi gibi değil miydi? İçinde sadece başarıları yoktu. Ailesiyle çekişmeleri, kararsız davranışları, estetik ameliyatları, tuhaf evlilikleri, gizli çocukları, kanunla başının derde girmesi, uyuşturucu kullanma iddiaları ve sonunda da gizemli ölümü vardı.

Eskiden Marilyn Monroe, Eva Peron ya da Türkân Şoray ulaşılmazlardı. Ulaşılmaz oldukları ölçüde de gizemli ve şöhretlilerdi. Evet, Twitter, Facebook ya da YouTube sayesinde artık ünlü olmak çok mümkün ama diğer taraftan da bu teknolojiler geniş kitlelerin bu ünlülere  ulaşmalarını çok kolaylaştırıyor. İletişim teknolojileri şöhretin gizemi yok ediyor.  

Ama her ne olursa olsun ünlüler kitlelerin ilgisini çekmeye devam ediyorlar. Toplum kendi yapamadığını, onların yaptıklarında tatmin ediyor. Şöhretler, sıradan insanların dünyalarında bireysel bir doyum yaratıyorlar. Çoğunluk, sıradan bir insan yaptığında  “ayıplayacağı” davranışı; ünlüler yaptıklarında hoş görüyor hatta onaylayıp sevimli buluyor.

Nasıl bir yolla edilmiş olursa olsun şöhret, tuhaf bir şekilde, bir itibarı ve saygınlığı da beraberinde getiriyor. Toplum, yasak olanı yapma cesaretini gösteren hatta “ahlaksızlık” yapan kötü şöhretleri bile “kahraman” olarak görebiliyor. Normal koşullarda asla kabul görmeyecek davranışlar, “şöhret tozuna” bulandığında kabul görebiliyor.

Şöhret sadece saygınlık ve itibar yaratmaz, bir güven duygusu da verir. Ipsos araştırma şirketinin yaptığı ve MediaCat dergisinde yayınlanan araştırmada, ‘Hangi ünlünün tavsiyesi sizin marka tercihlerinizde etkili olur?’ sorusuna verilen cevaplarda, Türkiye’nin en güvenilir ünlüsünün 2010’da Cem Yılmaz olduğunu gösteriyor. Geçen yılların birincisi olan Seda Sayan ise bu sene ikinci sırada yer alıyor, Başbakan Erdoğan ise on brinci sırada. (Celebrity Güven Endeksi). Bugün birçok marka Cem Yılmaz ve Seda Sayan’la işbirliği yapmak için can atıyor. Kendi deneyimlerimden de biliyorum ki bu ünlüler, markaların satışlarını gerçekten arttırıyor. Ünlü olmak para kazandırıyor, hem kendilerine hem de bütünleştikleri markalara.

Ünlü olmak içinde yaşadığımız “tüketim toplumumun” en önemli olgularından biri.  Üstelik eskiye kıyasla çok daha fazla insan için erişilebilir bir mertebe ve bu nedenle özellikle gençlerin rüyalarını süslüyor.

Ben oldum olası ünlü olmayı çok ürkütücü buldum. Ünlü olmak insanın özgürlüğünü kaybetmesi gibi geldi bana. Anonim olmanın hafifliğine kıyasla, ünlü olmanın insanın omuzlarına dayanılmaz bir ağırlık yüklediğini düşündüm hep.

Lady Gaga, yaptığı röportajlarda asıl amacının “Kendisini takip eden kişilere, olmak istedikleri kişi olma şansını vermek; ünlü olmak yerine kendileri olma keyfini yaşamalarına yardım etmek, onların hayatı kucaklamalarına yardım etmek” olduğunu söylüyor. (Marie Claire Portre Ekim 2010)

Paradoksal olarak her ünlü aslında Lady Gaga gibi düşünür: Ünlü olduktan sonra bütün ünlüler, kimsenin tanımayacağı insanlar olmak isterler. 

Konuyla İlgili Makale ve Linkler

1. Dede Fitch, "Celebrity Power: Can Less Be More?"
2. Leo Braudy, “The Frenzy of Renown: Fame and Its History”, Oxford University Press, 1986
3. Daniel Boorstin , "The Image: A Guide to Pseudo-Events in America"
4. Paul M. Barrett, “The Importance of Being Famous”, Bloomberg Business week,12.08.2010
5. Erika Eichelberger, “A Brief History of Celebrity”, Newyork Inquirer, 01.12.2006
6. Andy Warhol, "Celebrity Culture and the 1980s"
7. Mark Stevens, “The endless 15 minutes”, Newyork Times , 01.02.2007
8. University of South Carolina/ Department of Sociology Professor Mathieu Deflem, Ph.D. Socy 398d – “Lady Gaga And The Sociology Of The Fame”
9. Gaga Course Blog – Lady Gaga and the Sociology of the Fame
10. Joshua Gamson ,”The Web of Celebrity”, 30.11.2002
11. Neal Gabler, Senıor Fellow, “Toward a New Definition of Celebrity”, The Norman Lear Center
12. Janet Browne,Charles Darwin as a Celebrity, Wellcome Trust Centre for the History of Medicine at UCL
13. Mathew L. A. Hayward, Vıolına P. Rındova, Tımothy G. Pollock, “Belıevıng One’s Own Press: The Causes And Consequences Of Ceo Celebrıty”, Leeds School of Business
14. How Does Photography Define Celebrity?
15. S. Mark Young Drew Pinsky, “Narcissism and celebrity”, Journal of Research in Personality, 2006
16. Joseph Epstein, Celebrity Culture
17. Aaron Jaffe, “Modernism And The Culture Of Celebrıty,” Cambridge University Press
18. Türkiye`nin en güvenilir ünlüsünün 2010`da Cem Yılmaz
19. Lady Gaga Çağı, Marie Claire Portre, Ekim 2010